Hiện nay có rất nhiều trường hợp nam và nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn. Khi gặp phải các vấn đề pháp lý cần giải quyết, việc xác định họ có phải vợ chồng theo quy định pháp luật hay không là vô cùng quan trọng. Pháp luật đã quy định có những trường hợp hai bên nam nữ không đăng ký kết hôn vẫn được pháp luật công nhận là hôn nhân thực tế, quyền và nghĩa vụ được áp dụng như hôn nhân hợp pháp.
- Căn cứ pháp lý
– Luật Hôn nhân và gia đình 2014;
– Nghị quyết số 35/2000/QH10 ngày 9/6/2000 về việc thi hành Luật Hôn nhân và gia đình;
– Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT TANDTC – VKSNDTC – BTP ngày 03/01/2001 hướng dẫn thi hành Nghị quyết số 35/2000/QH10 ngày 9/6/2000 của Quốc hội về việc thi hành Luật Hôn nhân và gia đình.
- Xác định quan hệ hôn nhân thực tế trước năm 1987
Theo Điều 131 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 về điều khoản chuyển tiếp quy định:
“1. Quan hệ hôn nhân và gia đình được xác lập trước ngày Luật này có hiệu lực thì áp dụng pháp luật về hôn nhân và gia đình tại thời điểm xác lập để giải quyết.
2. Đối với vụ việc về hôn nhân và gia đình do Tòa án thụ lý trước ngày Luật này có hiệu lực mà chưa giải quyết thì áp dụng thủ tục theo quy định của Luật này.
3. Không áp dụng Luật này để kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm đối với vụ việc mà Tòa án đã giải quyết theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình trước ngày Luật này có hiệu lực”.
Do vậy, vấn đề nam nữ chung sống như vợ chồng không đăng ký kết hôn trước năm 1987 được giải quyết theo quy định tại điểm a, Mục 3 Nghị quyết số 35/2000/QH10 ngày 9/6/2000 về việc thi hành Luật Hôn nhân và gia đình, cụ thể như sau:
“Trong trường hợp quan hệ vợ chồng được xác lập trước ngày 03 tháng 1 năm 1987, ngày Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 có hiệu lực mà chưa đăng ký kết hôn thì được khuyến khích đăng ký kết hôn; trong trường hợp có yêu cầu ly hôn thì được Tòa án thụ lý giải quyết theo quy định về ly hôn của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000”.
Bên cạnh đó, điểm d, Mục 2 Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT TANDTC – VKSNDTC – BTP còn quy định để được coi nam và nữ chung sống với nhau như vợ chồng, nếu họ có đủ điều kiện để kết hôn theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 và thuộc một trong các trường hợp sau đây:
“1) Có tổ chức lễ cưới khi về chung sống với nhau;
2) Việc họ về chung sống với nhau được gia đình (một bên hoặc cả hai bên) chấp nhận;
3) Việc họ về chung sống với nhau được người khác hay tổ chức chứng kiến;
4) Họ thực sự có chung sống với nhau, chăm sóc, giúp đỡ nhau, cùng nhau xây dựng gia đình. Thời điểm nam và nữ bắt đầu chung sống với nhau như vợ chồng là ngày họ tổ chức lễ cưới hoặc ngày họ về chung sống với nhau được gia đình (một hoặc cả hai bên) chấp nhận hoặc ngày họ về chung sống với nhau được người khác hay tổ chức chứng kiến hoặc ngày họ thực sự bắt đầu chung sống với nhau, chăm sóc, giúp đỡ nhau, cùng nhau xây dựng gia đình”.
Như vậy, theo các quy định nêu trên thì để được công nhận là quan hệ hôn nhân thực tế thì phải thỏa mãn các yêu cầu sau:
- Nam nữ chung sống với nhau như vợ chồng. Để được coi nam và nữ chung sống với nhau như vợ chồng, nếu họ có đủ điều kiện để kết hôn theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 và thuộc một trong các trường hợp tại điểm d, Mục 2 Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT TANDTC – VKSNDTC – BTP.
- Có đủ điều kiện để kết hôn nhưng không đăng ký kết hôn.
- Thời điểm xác lập quan hệ chung sống như vợ chồng phải trước ngày 03/01/1987.
3. Xác định quan hệ chung sống như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn từ ngày 03/01/1987 về sau
Trường hợp thời điểm xác lập quan hệ chung sống như vợ chồng từ ngày 03/01/1987 trở đi đến trước ngày 01/01/2001 (ngày Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 có hiệu lực) mà có đủ điều kiện kết hôn, nhưng chưa đăng ký kết hôn và đang chung sống với nhau như vợ chồng, thì theo quy định tại điểm b khoản 3 Nghị quyết số 35 của Quốc hội họ có nghĩa vụ đăng ký kết hôn kể từ ngày 01/01/2001 cho đến ngày 01/01/2003. Theo đó, sẽ phân biệt 02 trường hợp như sau:
- Từ ngày 01/01/2001 cho đến ngày 01/01/2003: Họ đã đăng ký kết hôn theo quy định pháp luật, thì quan hệ hôn nhân của họ vẫn được công nhận là đã xác lập kể từ ngày họ bắt đầu chung sống với nhau như vợ chồng, chứ không phải kể từ ngày đăng ký kết hôn. Nếu họ chưa đăng ký kết hôn hoặc đã đăng ký kết hôn mà họ có yêu cầu ly hôn, thì Toà án thụ lý vụ án và áp dụng quy định về ly hôn của Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 để giải quyết vụ án ly hôn theo thủ tục chung.
- Kể từ sau ngày 01/01/2003: Họ không đăng ký kết hôn, thì theo quy định tại điểm b khoản 3 Nghị quyết số 35 của Quốc hội họ không được công nhận là vợ chồng. Kể từ sau ngày 01/01/2003 họ mới đăng ký kết hôn thì quan hệ vợ chồng của họ chỉ được công nhận là đã xác lập kể từ ngày họ đăng ký kết hôn.
